Historie

Veel van wat we weten over de geschiedenis van Erve’t Putke hebben we te danken aan het Mr. W.J. Engels van Beverfordefonds.

In de geschiedenis van Twente speelden de bisschoppelijke hoven een belangrijke rol. De Duitse keizer benoemde de bisschoppen van Utrecht en beleende hen met landerijen. De bisschoppen verwierven in de loop der eeuwen vele landerijen. Het ging  daarbij meestal om boerderijen die bewoond werden door horigen. Deze horigen gebruikten de hoeve van de heer tegen betaling van pacht en bovendien moesten zij persoonlijk diensten verrichten voor hun heer. Om het beheer van die bisschoppelijke hoven goed te regelen, werden hofmeiers aangesteld. In 1612 duikt voor het eerst de naam Van Beverforde op als hofmeier, Reint van Beverforde. Daarna volgde een lange periode waarin de familie Van Beverforde fungeerde als hofmeier en waarin vele landerijen in eigendom werden verworven. Hierbij ging het om losse percelen, enkele boerderijen, bossen en tuinen bij de stad Ootmarsum. Wennemar Jan Engels van Beverforde was een van de laatst overgeblevenen van de familie Van Beverforde; hij werd geboren op 12 april 1839 en woonde in Ootmarsum, waar hij advocaat en procureur was. Later vertrok hij naar Zutphen, waar hij op 17 juli 1914 overleed. Hij was ongehuwd en bepaalde dat na de dood van zijn zuster Hendrika Antonia Engels het familievermogen in zijn geheel zou worden vermaakt aan de Overijsselsche Landbouw Maatschappij (O.L.M.) ter vorming van het Mr. W.J. Engels van Beverfordefonds, nu een stichting. Dit onder voorwaarde dat het bezit in stand gehouden moest worden en dat de revenuen ten goede zouden komen aan de landbouw in Twente. Toen Hendrika Antonia Engels tenslotte in 1917 overleed, gingen haar bezittingen zoals vermeld in haar testament over naar de OLM.

In 1967 verkocht de OLM Erve ‘t Putke met daarop een vervallen boerderij aan bioloog Ben van Dongen en zijn vrouw Marijke van Dongen-Mahieu. Oktober 2016 overleed Marijke en in april 2019 Ben. Ivo van Dongen en zijn partner Annette Visser zijn sinds januari 2020 de nieuwe bewoners van het erf.

Het erf is op diverse (historische) kaarten terug te vinden. Op de eerste kaart uit 1797 is er nog open ruimte, op de tweede en derde kaart uit 1864 (TMK 1850) staat de boerderij al ingetekend. Bron: Provincie Overijssel, Cultuurhistorische waardenkaart.

VRAAGSTUK. Op de kaarten uit 1797 en 1864 staan zuidoostelijk van Erve ‘t Putke op de “Binnenesch” bouwwerken ingetekend. Heden ten dage wijst niets meer op bebouwing. Wat is hier ooit geweest?

Van het gebied rond Ootmarsum is ook nog een kaart uit 1545 te vinden van Jacob van Deventer, zelfs Erve ‘t Ribbert (oprichting 1750) is er dan nog niet. Over dit erf is trouwens een boeiend boek geschreven: Erve ‘t Ribbert te Ootmarsum : “de geschiedenis van een Twentse hoeve” / G.J. Ribbert

Stadsplattegrond Ootmarsum, Jacob van Deventer 1545

In het zeer interessante boekje De boeiende nalatenschap van een Twents Jufferke, de historie van het Mr. W.J. Engels van Beverfordefonds van Hans Siemes, staat op pagina 90 het volgende over Erve ‘t Putke geschreven.

Toen de OLM de boerderij met bijbehorende grond erfde, wist ze niet dat het een lot uit de loterij was. Op dit bedrijf bleek heel veel fosforiet te liggen, de minerale gesteenten die vanaf 1918 het fonds veel geld opleverden.Dat kon het fonds goed gebruiken nadat de belast ingdienst een forse aanslag aan successierechten had opgelegd, die OLM en het fonds aan het wankelen brachten. Van de eerste pachter, Dijkhuis, is niet zoveel bekend. Hij was de schoonvader van G. Veldscholten, die in 1931 als pachter het roer overnam. ‘Het gaat deze pachter niet slecht’, blijkt uit het rapport van secretaris Keijser. De verkoop van consumptieaardappelen naar Almelo bracht behoorlijk geld op. De boerderij en de varkensschuur werden opgeknapt en zelf bouwde de nieuwe pachter een kapschuur. Ook sloeg hij zelf aan het ontginnen, eerst een klein perceel en daarna zo’n 1,5 hectare heide. Het fonds ‘beloonde’ dat door twaalf jaar lang voor die grond geen pacht te vragen.

Noordzijde, 1967. Foto: Ben van Dongen

Waar het gaat om de geschiedenis van de bebouwing op Erve ‘t Putke, staan we nog aan het begin van een zoektocht. Zoals gemeld, op de kaart van 1864 staat de boerderij al ingetekend; echter op de gevelsteen lezen we het jaartal 1880. We weten nu wel waar de letters M W.J.E. voor staan….

Gevelsteen Erve ‘t Putke. Particulier bezit

Zeker is dat er in het Archief van het Mr. W.J. Engels van Beverfordefonds nog veel valt te ontdekken. Voordat de Corona beperkingen begonnen te spelen, is er al contact geweest met de secretaris; wat goed dat alle historische informatie hier zo zorgvuldig wordt beheerd! Een deel van de informatie is digitaal toegankelijk gemaakt bij archieven.nl; hier kunnen we lezen dat de boerderij in 1935 is verbouwd. Het is waarschijnlijk ook toen geweest dat bij de boerderij, van het type hallehuis , het ankerbalkgebinte voor een deel is verlaagd. Mogelijk is van deze verbouwing ooit melding gemaakt in de gemeentelijke archieven van de (toen nog bestaande) gemeente Ootmarsum; de Ben Morshuis Stichting welke de archieven nu in beheer heeft, kon echter echter geen informatie over Erve ‘t Putke vinden. De Ben Morshuis Stichting heeft trouwens een boeiend boek uitgegeven: Woar bin ie d’r een van. Auteurs zijn Harry oude Elberink, Ben Morshuis en Hans Bolscher. Op pagina 602 wordt ook Erve ‘t Putke genoemd.

Een belangrijke bron van informatie is verder ook Heemkunde Ootmarsum. Tenslotte, ook op de website Twentse Erven.nl nl is veel interessants te lezen over de boerderijen in het vroegere Twente.

VRAAGSTUK. In de Twentsche Courant en de latere Tubantia werd de familie Veldscholten (‘t Putke) meerdere keren genoemd, bijvoorbeeld in een artikel op 29 april 2006. Helaas lukt het niet om dit artikel op internet terug te vinden. Weet iemand of er van deze kranten een algemeen toegankelijk electronisch archief bestaat?